23 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 2018
Πότε μπορείς, σύμφωνα με το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, να αναδημοσιεύεις φωτογραφίες;

 

Στις 7 Αυγούστου 2018, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) απεφάνθη επί του  προδικαστικού ερωτήματος που του έθεσε το Ομοσπονδιακό Δικαστήριο της Γερμανίας, σχετικά με το αν «η προσθήκη, σε προσβάσιμο στο κοινό ιστότοπο, έργου το οποίο διατίθεται ελευθέρως σε όλους τους χρήστες του διαδικτύου, κατόπιν αδείας του κατόχου του δικαιώματος του δημιουργού μέσω άλλου ιστότοπου,  συνιστά παρουσίαση στο κοινό κατά την έννοια του άρθρου 3 παρ. 1, της Οδηγίας 2001/29, όταν το έργο αρχικώς αντιγράφεται σε διακομιστή (server) και από εκεί αναρτάται στον ως άνω πρώτο ιστότοπο». Σύμφωνα με το άρθρο 3 παρ. 1 της Οδηγίας: «Τα κράτη μέλη παρέχουν στους δημιουργούς το αποκλειστικό δικαίωμα να επιτρέπουν ή να απαγορεύουν κάθε παρουσίαση στο κοινό των έργων τους, ενσυρμάτως ή ασυρμάτως, καθώς και να καθιστούν προσιτά τα έργα τους στο κοινό κατά τρόπο, ώστε οποιοσδήποτε να έχει πρόσβαση σε αυτά όπου και όταν επιλέγει ο ίδιος».

Αφορμή του προδικαστικού ερωτήματος στάθηκε η υπόθεση γύρω από μια σχολική εργασία. Συγκεκριμένα, μια μαθήτρια του ενιαίου σχολείου του Waltrop, στο ομόσπονδο κράτος της Βόρειας Ρηνανίας-Βεστφαλίας της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας, βρήκε στο διαδίκτυο μια φωτογραφία της ισπανικής πόλης Κόρδοβα και την ενέταξε σε εργασία που εκπόνησε για το μάθημα των Ισπανικών. Η εργασία της αυτή αναρτήθηκε στην ιστοσελίδα του εκπαιδευτικού ιδρύματος, όπου φοιτούσε. Την ανάρτηση, ωστόσο, αντελήφθη ο επαγγελματίας φωτογράφος, Dirk Renckhoff, που είχε τραβήξει την εν λόγω φωτογραφία και για την οποία είχε παραχωρήσει απλό δικαίωμα χρήσης, αποκλειστικώς και μόνο, στους διαχειριστές της διαδικτυακής πύλης ενός ταξιδιωτικού περιοδικού. Διατεινόμενος, λοιπόν, ότι η φωτογραφία χρησιμοποιήθηκε χωρίς τη συναίνεσή του και ισχυριζόμενος, για το λόγο αυτό, ότι παραβιάστηκαν τα πνευματικά του δικαιώματα, ο Dirk Renckhoff άσκησε αγωγή κατά του Δήμου Waltrop και του ομόσπονδου κράτους για τη δημοσίευση στην ιστοσελίδα του ενιαίου σχολείου του Waltrop, στις 25 Μαρτίου 2009. Με την αγωγή του ζήτησε από το αρμόδιο πρωτοβάθμιο δικαστήριο να απαγορεύσει στο ομόσπονδο κράτος της Βόρειας Ρηνανίας-Βεστφαλίας, επ’ απειλή επιβολής χρηματικής ποινής, να αναπαράγει ή να καθιστά δυνατή την αναπαραγωγή ή/και να διαθέτει ή να καθιστά δυνατή τη διάθεση στο κοινό της φωτογραφίας και, επικουρικώς, να παρέχει στους μαθητές τη δυνατότητα να αναπαράγουν τη φωτογραφία με σκοπό την ανάρτησή της στο διαδίκτυο. Αξίωσε, επίσης, την καταβολή, εκ μέρους του εν λόγω ομόσπονδου κράτους, ποσού 400 ευρώ ως αποζημίωση.

Εν τέλει, η υπόθεση οδηγήθηκε ενώπιον του Ομοσπονδιακού Δικαστηρίου της Γερμανίας, το οποίο, μέσω του προαναφερθέντος προδικαστικού ερωτήματος, ζήτησε την αποσαφήνιση του όρου «παρουσίαση στο κοινό» (μέσω του διαδικτύου), κατά το άρθρο 3 παρ. 1, της Οδηγίας 2001/29, θεωρώντας ότι αποτελεί πρόκριμα, προκειμένου να διαπιστωθεί αν πράγματι στη δεδομένη περίπτωση υπάρχει παραβίαση των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας του δημιουργού επί του έργου του.

Το ΔΕΕ έκρινε αναγκαίο να υπενθυμίσει καταρχάς πως μια φωτογραφία μπορεί να προστατεύεται μέσω του δικαιώματος του δημιουργού υπό την προϋπόθεση -την οποία πρέπει να εξετάζει το εθνικό δικαστήριο σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση- ότι είναι αποτέλεσμα διανοητικής εργασίας του δημιουργού που αντανακλά την προσωπικότητά του και εκδηλώνεται με τις ελεύθερες και δημιουργικές επιλογές του κατά την παραγωγή της φωτογραφίας αυτής. Με βάση την ως άνω σκέψη απεφάνθη ότι ο όρος «παρουσίαση στο κοινό» του άρθρου 3 παρ. 1 της Οδηγίας 2001/29, καλύπτει την ανάρτηση σε ιστότοπο φωτογραφίας προηγουμένως δημοσιευθείσας σε άλλον ιστότοπο χωρίς περιορισμούς εμποδίζοντες την μεταφόρτωσή της και με την άδεια του κατόχου του δικαιώματος του δημιουργού.

Παρά την εκ πρώτης όψεως λογική απάντηση του ΔΕΕ,  η αναλυτική μελέτη της απόφασης καθίσταται άκρως ενδιαφέρουσα για αρκετούς λόγους. Πρωτίστως, διότι η θέση του  Γενικού Εισαγγελέα του ΔΕΕ ήταν εκ διαμέτρου αντίθετη με την απάντηση του ΔΕΕ επί του προδικαστικού ερωτήματος που του τέθηκε από το Ομοσπονδιακό Δικαστήριο της Γερμανίας. Επιπλέον, διότι την προαναφερόμενη σύγκρουση απόψεων προκάλεσε μια υπόθεση, τα πραγματικά περιστατικά της οποίας δεν δημιούργησαν μια τόσο επείγουσα κατάσταση για την οποία να δικαιολογείται η κινητοποίηση και απασχόληση του ΔΕΕ. Τέλος, γιατί καταδεικνύεται η ανάγκη αποσαφήνισης με μεγαλύτερη ακρίβεια όρων που και στο παρελθόν έχουν απασχολήσει επανειλημμένως το ΔΕΕ.

Δεδομένου, λοιπόν, ότι το άρθρο 3 παρ. 1 της Οδηγίας 2001/29 δεν διευκρινίζει την έννοια της «παρουσίασης στο κοινό», το ΔΕΕ προσπάθησε και στην υπό κρίση περίπτωση να προσδιορίσει τη σημασία και το περιεχόμενό της βάσει των σκοπών που επιδιώκει η Οδηγία αυτή και του πλαισίου στο οποίο εντάσσεται η ερμηνευόμενη διάταξη, η οποία προβλέπει ότι τα κράτη μέλη παρέχουν στους δημιουργούς το αποκλειστικό δικαίωμα να επιτρέπουν ή να απαγορεύουν την παρουσίαση των έργων τους στο κοινό. Με την επιφύλαξη, συνεπώς, των εξαιρέσεων και περιορισμών που προβλέπονται εξαντλητικώς στο άρθρο 5 της Οδηγίας 2001/29, οποιαδήποτε χρήση έργου από τρίτο, χωρίς την προηγούμενη συναίνεση του δημιουργού του έργου, πρέπει να θεωρείται ως προσβολή των δικαιωμάτων του δημιουργού του έργου αυτού.

Βάσει του νομικού αυτού πλαισίου, το ΔΕΕ έκρινε ότι η ανάρτηση σε ιστότοπο φωτογραφίας, προηγουμένως δημοσιευθείσας σε άλλον ιστότοπο, μετά την πρότερη αντιγραφή της σε ιδιωτικό διακομιστή (server), πρέπει να χαρακτηριστεί ως εκ νέου «διάθεση» και συνεπώς ως «πράξη παρουσίασης» κατά την έννοια του άρθρου 3 παρ. 1 της Οδηγίας 2001/29. Όπως επεσήμανε το ΔΕΕ, μια τέτοιου είδους ανάρτηση δίνει στους επισκέπτες του ιστοτόπου στον οποίο πραγματοποιείται η ανάρτηση αυτή τη δυνατότητα προσβάσεως στην εν λόγω φωτογραφία μέσω του ιστοτόπου αυτού.

Επιπλέον, όμως, λαμβάνοντας υπόψη την πάγια νομολογία του, υπογράμμισε ότι προκειμένου να υπάρχει «παρουσίαση στο κοινό» πρέπει το προστατευόμενο έργο να παρουσιάζεται με ειδικό τεχνικό τρόπο, διαφορετικό από όσους έχουν χρησιμοποιηθεί μέχρι πρότινος ή, άλλως, σε «νέο κοινό», δηλαδή κοινό που δεν είχε ήδη ληφθεί υπόψη από τον κάτοχο του δικαιώματος του δημιουργού, όταν επέτρεψε την αρχική παρουσίαση του έργου του στο κοινό.

Στην υπό κρίση περίπτωση, καθίσταται σαφές και αδιαμφησβήτητο ότι τόσο η αρχική παρουσίαση του έργου σε ιστότοπο όσο και η μεταγενέστερη παρουσίαση του έργου αυτού σε άλλον ιστότοπο πραγματοποιήθηκαν με τον ίδιο τεχνικό τρόπο. Αντικείμενο εξέτασης, λοιπόν, αποτέλεσε το αν, εν προκειμένω, υπάρχει «νέο κοινό» στο οποίο παρουσιάστηκε το έργο με τη δεύτερη ανάρτηση. Το ζήτημα αυτό ήταν και το κύριο σημείο διαφωνίας μεταξύ του Εισαγγελέα και της απόφασης που εξέδωσε ΔΕΕ.

Συγκεκριμένα, το Δικαστήριο απεφάνθη ότι στην υπό κρίση περίπτωση υπάρχει παρουσίαση σε «νέο κοινό». Επεσήμανε ότι από το άρθρο 3 παρ. 1 της Οδηγίας 2001/29 απορρέει για το δημιουργό δικαίωμα προληπτικής παρέμβασης, το οποίο του παρέχει τη δυνατότητα να παρεμβάλλεται μεταξύ των δυνητικών χρηστών του έργου του και της παρουσιάσεως στο κοινό στην οποία οι χρήστες αυτοί προτίθενται να προβούν, ώστε να απαγορεύει οποτεδήποτε την παρουσίαση αυτή. Αν, όμως, στην υπό κρίση περίπτωση γινόταν δεκτό ότι δεν υπήρχε νέο κοινό από τη δημοσίευση της φωτογραφίας στη διαδικτυακή πύλη του σχολείου, δηλαδή η εκ νέου ανάρτηση δεν συνιστούσε «παρουσίαση στο κοινό» του έργου και συνεπώς δεν υφίστατο παραβίαση των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας του φωτογράφου, το δικαίωμα προληπτικής παρέμβασης θα έχανε κάθε πρακτική αποτελεσματικότητα. Όπως δέχτηκε το ΔΕΕ, τέτοιου είδους ανάρτηση, σε ιστότοπο διαφορετικό από εκείνον στον οποίο πραγματοποιήθηκε η αρχική παρουσίαση, θα μπορούσε να έχει ως αποτέλεσμα να καταστεί αδύνατη ή, τουλάχιστον, σημαντικά δυσχερέστερη η άσκηση από τον κάτοχο του έχοντος προληπτικό χαρακτήρα δικαιώματός του να απαιτήσει την παύση της παρουσίασης αυτής, ενδεχομένως, είτε αποσύροντας το έργο από τον εν λόγω ιστότοπο, όπου αυτό παρουσιάστηκε με την άδειά του, είτε ανακαλώντας την προηγουμένως χορηγηθείσα σε τρίτον άδεια. Με την ανάρτηση σε νέο ιστότοπο της ίδιας της φωτογραφίας και όχι του υπερσυνδέσμου που παραπέμπει στην ιστοσελίδα που έγινε η αρχική δημοσίευση και αποτελεί περίπτωση διακριτή από την κρινόμενη, ακόμη και αν ο κάτοχος του δικαιώματος του δημιουργού αποφασίσει να μην παρουσιάζει το έργο του στον ιστότοπο στον οποίο είχε αρχικώς παρουσιαστεί με την άδειά του, το έργο θα παρέμενε διαθέσιμο στον ιστότοπο στον οποίο πραγματοποιήθηκε η νέα ανάρτηση. Έτσι ο δημιουργός θα έχανε το δικαίωμα ψηφιακής εκμεταλλεύσεως επί του έργου του.

Επιπλέον, το ΔΕΕ προσέθεσε ότι στη δεδομένη περίπτωση, αν η εκ νέου ανάρτηση δεν συνιστούσε διάθεση σε νέο κοινό, θα θεσπιζόταν κανόνας ανάλωσης του δικαιώματος παρουσίασης, ο οποίος και θα παραβίαζε την παρ. 3 του άρθρου 3 της Οδηγίας 2001/96, που ρητώς προβλέπει ότι το δικαίωμα «παρουσίασης στο κοινό» της παρ. 1 του ίδιου άρθρου δεν αναλώνεται με οιαδήποτε πράξη παρουσίασης ή διάθεσης στο κοινό.

Αντίθετα με τα όσα εξέθεσε στην απόφασή του το ΔΔΕ σχετικά με το αν υφίσταται νέο κοινό στην υπό κρίση περίπτωση, ο Εισαγγελέας υποστήριξε ότι, εν προκειμένω, δεν μπορεί το κοινό να χαρακτηριστεί ως «νέο». Προκειμένου να θεμελιώσει την άποψή του, χρησιμοποίησε κριτήρια, τα οποία εφαρμόζει σταθερά το Δικαστήριο τόσο ως προς τις ραδιοτηλεοπτικές μεταδόσεις έργων όσο και ως προς τις μεταδόσεις μέσω υπερσυνδέσμων στο διαδίκτυο. Με βάση τα κριτήρια αυτά, «νέο κοινό» υφίσταται όταν, αφενός, αυτό δεν μπορεί να έχει πρόσβαση στο έργο χωρίς την παρέμβαση του χρήστη και αφετέρου, όταν πρόκειται για κοινό το οποίο δεν ελήφθη υπόψη κατά την άδεια που είχε δοθεί για την αρχική διάθεση του έργου.

Βάσει των ανωτέρω, ο Εισαγγελέας επεσήμανε ότι, εν προκειμένω, η παρέμβαση της μαθήτριας και του διδασκάλου της δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί καθοριστική για τη διευκόλυνση της πρόσβασης στην επίδικη φωτογραφία σε μεγαλύτερο αριθμό προσώπων. Προκειμένου να εισέλθει κάποιος στην διαδικτυακή πύλη του ταξιδιωτικού περιοδικού δεν υπήρχε κάποιος περιορισμός, θεωρητικά λοιπόν, δυνητικός χρήστης μπορούσε να είναι οποιοσδήποτε χρήστης του διαδικτύου. Καθώς η φωτογραφία είχε αναρτηθεί με τη συναίνεση του δημιουργού του και ήταν ελεθέρως προσβάσιμη, χωρίς κάποια ένδειξη ή προειδοποιητική επισήμανση περί του αντιθέτου, θα ήταν αδύνατον να πραγματοποιηθεί διαχωρισμός βάσει του αριθμού ή των κατηγοριών των δυνητικών επισκεπτών ή να προβλεφθεί ότι θα μπορούσαν να τις βλέπουν μόνο κάποιοι εξ αυτών, κατ’ αποκλεισμό των υπολοίπων.Ομοίως, δυνατότητα πρόσβασης στην διαδικτυακή πύλη του σχολείου είχε οποιασδήποτε χρήστης. Επομένως, εν προκειμένω, οι χρήστες του διαδικτύου γενικώς ήταν οι ίδιοι είτε επρόκειτο για επισκέπτες της ιστοσελίδας του ταξιδιωτικού περιοδικού είτε επρόκειτο για εκείνους που ενδιαφέρονται για τη διαδικτυακή πύλη του εκπαιδευτικού ιδρύματος και άρα δεν μπορεί να γίνει λόγος για νέο κοινό.

Ο Εισαγγελέας, εν συνεχεία τόνισε ότι, ο χαρακτήρας του κοινού ως «νέου» έχει συσχετιστεί, κυρίως, με την με την περίπτωση κατά την οποία ένα δεδομένο σύνολο χρηστών αποκτά πρόσβαση σε προστατευόμενο έργο, δυνάμενο να παρακάμψει τους περιορισμούς που έχουν τεθεί στην αρχική σελίδα. Αν συνέτρεχε η περίπτωση αυτή και στην υπόθεση με τη φωτογραφία της Κόρδοβα, θα ευσταθούσε ο χαρακτηρισμός του κοινού ως «νέου». Αντιθέτως, εν προκειμένω, καθώς τα μέτρα προστασίας ήταν ανύπαρκτα, ουδεμία νύξη περί παραβίασης αυτών δύναται να γίνει, ενώ παράλληλα, με την εκ νέου ανάρτηση δεν δόθηκε πρόσβαση σε έργο ευρισκόμενο στο διαδίκτυο χωρίς τη συναίνεση του δικαιούχου.

Κατά τον Εισαγγελέα, το συμπέρασμα αυτό δεν οδηγεί στη διαπίστωση της ύπαρξης κάποιου είδους ανάλωσης του δικαιώματος του δημιουργού, κατά παράβαση του άρθρου 3 παρ. 3 της Οδηγίας 2001/29. Τουναντίον, αποτελεί λογική συνέπεια του τρόπου με τον οποίο ο κάτοχος του δικαιώματος επί της φωτογραφίας παραχώρησε τη δυνατότητα χρήσης αυτής, γνωρίζοντας –ή οφείλοντας να γνωρίζει– ότι η έλλειψη μέτρων προστασίας κατά της αντιγραφής της εικόνας θα μπορούσε να οδηγήσει τους χρήστες του διαδικτύου να θεωρήσουν ότι αυτή ήταν ελευθέρως διαθέσιμη στο κοινό, ενώ συνέχισε, λέγοντας ότι δεν θεωρεί υπερβολικό να απαιτείται από έναν επαγγελματία, ο οποίος δημοσιεύει έργο στο διαδίκτυο, είτε απευθείας είτε μέσω τρίτων, να λαμβάνει τα κατάλληλα μέτρα, περιλαμβανομένων μέτρων τεχνικής φύσεως, προκειμένου να προκύπτει σαφώς, τουλάχιστον, το δικαίωμα δημιουργού του και η πρόθεσή του να ελέγξει τη διάδοση του έργου του, προς αποφυγή αντίθετων εντυπώσεων. Άλλωστε είναι παράλογο να επιζητείται επίδειξης μεγαλύτερης επιμέλειας από μια μαθήτρια και τον δάσκαλό της και να απαιτείται να υποπτευθούν ότι μία φωτογραφία χωρίς αναφερόμενα σε αυτή περιοριστικά μέτρα, δεν είναι ελεύθερη διάθεσης, από το να επιζητείται μια στοιχειώδης επιμέλεια από τον ίδιο το δημιουργό του έργου.

Τέλος, ως προς το ζήτημα του «νέου κοινού», ο Εισαγγελέας καταλήγει ότι ο κάτοχος του δικαιώματος δεν χάνει τον έλεγχο του χρησιμοποιηθέντος στην ιστοσελίδα του σχολείου αντιγράφου της φωτογραφίας και μπορεί να ζητήσει την απόσυρση αυτού, εφόσον κρίνει ότι υφίσταται βλάβη από τη χρήση του.

Είναι εμφανές ότι το ΔΕΕ και ο Εισαγγελέας εξετάζουν υπό διαφορετικό πρίσμα την έννοια του «νέου κοινού». Καταδεικνύεται, λοιπόν, η ανάγκη για πληρέστερη αποσαφήνιση αμφιλεγόμενων και ήδη κρινόμενων όρων, ούτως ώστε να μην προκαλείται ανασφάλεια δικαίου. Γίνεται αντιληπτό ότι το ΔΕΕ συνδέει την υπό κρίση περίπτωση με περιπτώσεις που διακυβεύονται οικονομικά συμφέροντα. Συγκεκριμένα, εξετάζει το «νέο κοινό» βάσει του δικαιώματος ψηφιακής εκμετάλλευσης του έργου και καταλήγει στο ότι, αν θεωρηθεί πως δεν υπάρχει «παρουσίαση στο κοινό», το συμπέρασμα αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα να στερήσει από τον δικαιούχο τη δυνατότητα να απαιτεί προσήκουσα αμοιβή για τη χρήση του έργου. Εν συνεχεία, το Δικαστήριο υπενθυμίζει ότι το ειδικό αντικείμενο της πνευματικής ιδιοκτησίας είναι ιδίως να εξασφαλίσει στους δικαιούχους των σχετικών δικαιωμάτων την προστασία της δυνατότητας εμπορικής εκμετάλλευσης της θέσης σε κυκλοφορία ή της διάθεσης προστατευόμενων αντικειμένων, παραχωρώντας άδειες έναντι καταβολής εύλογης αμοιβής για κάθε χρήση των προστατευόμενων αντικειμένων.

Αντιθέτως, ο Εισαγγελέας έλαβε υπόψη το γεγονός ότι στην υπό κρίση περίπτωση, η χρήση της φωτογραφίας γίνεται στο πλαίσιο διδασκαλίας και εξέτασε την πιθανότητα, η χρήση να υπάγεται στην εξαίρεση που θεσπίζει το άρθρο 4 παρ. 3α της Οδηγίας 2001/29 σχετικά με το δικαίωμα του δημιουργού να απαγορεύει την παρουσίαση σε κοινό του έργου του του άρθρου 3 παρ. 1 της Οδηγίας, μολονότι στο προδικαστικό ερώτημα δεν γίνεται μνεία στην εξαίρεση. Παράλληλα τόνισε ότι η επίμαχη χρήση δεν επιδιώκει κερδοσκοπικό σκοπό και επομένως δεν αντίκειται στην κανονική εκμετάλλευση του έργου. Με την ανάρτησή τους στον ιστότοπο του σχολείου, ούτε η μαθήτρια ούτε ο διδάσκαλός της (αλλά ούτε το εκπαιδευτικό ίδρυμα ή το ομόσπονδο κράτος) αντλούν τυχόν οικονομικό όφελος από την παρουσία της φωτογραφίας στο διαδίκτυο ούτε αντλούν εμπορικό όφελος εις βάρος του δημιουργού (άρθρο 5 παρ. 5 της Οδηγίας 2001/29). Στόχος του, λοιπόν, είναι εξισορροπημένη ερμηνεία του υπό κρίση όρου, βασιζόμενη στην παράλληλη στάθμιση άλλων εννόμων συμφερόντων και συγκεκριμένα, όσων απορρέουν από το δικαίωμα εκπαίδευσης.

Σαφώς και η κρίση του Εισαγγελέα είναι άξια μελέτης, σε ακαδημαϊκό, όμως, επίπεδο. Κρίσιμο στο σημείο αυτό είναι να εντοπίσουμε τις πρακτικές συνέπειες της απόφασης του ΔΕΕ και το κατά πόσο αυτή επηρεάζει τους χρήστες του διαδικτύου. Οι τελευταίοι καλούνται να δείχνουν αυξημένη επιμέλεια κατά την περιήγηση τους στις διαδικτυακές πύλες και να αποφεύγουν τη χρήση διαθέσιμων εικόνων, ανεξαρτήτως του ότι αυτές δεν προστατεύονται από περιοριστικά μέτρα χρήσης. Σε κάθε περίπτωση, η πιο ακίνδυνη επιλογή είναι να χρησιμοποιούν εικόνες που έχουν διατεθεί σε διαδικτυακές πύλες,  ακριβώς, για το σκοπό της ελεύθερης χρησιμοποίησης από τρίτους, είτε δωρεάν είτε κατόπιν πληρωμής. Ειδάλλως, να μην επιλέγουν τη μεταφόρτωση της ίδιας της φωτογραφίας, αλλά τη χρήση του υπερσυνδέσμου που παραπέμπει στον ιστότοπο της αρχικής δημοσίευσης μιας φωτογραφίας ή τέλος, να δημοσιεύουν μια φωτογραφία σε έναν ιστότοπο, μέσω της εντολής “embed pictures”.

 

 

 

 

 

Πότε μπορείς, σύμφωνα με το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, να αναδημοσιεύεις φωτογραφίες;

 

Στις 7 Αυγούστου 2018, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) απεφάνθη επί του  προδικαστικού ερωτήματος που του έθεσε το Ομοσπονδιακό Δικαστήριο της Γερμανίας, σχετικά με το αν «η προσθήκη, σε προσβάσιμο στο κοινό ιστότοπο, έργου το οποίο διατίθεται ελευθέρως σε όλους τους χρήστες του διαδικτύου, κατόπιν αδείας του κατόχου του δικαιώματος του δημιουργού μέσω άλλου ιστότοπου,  συνιστά παρουσίαση στο κοινό κατά την έννοια του άρθρου 3 παρ. 1, της Οδηγίας 2001/29, όταν το έργο αρχικώς αντιγράφεται σε διακομιστή (server) και από εκεί αναρτάται στον ως άνω πρώτο ιστότοπο». Σύμφωνα με το άρθρο 3 παρ. 1 της Οδηγίας: «Τα κράτη μέλη παρέχουν στους δημιουργούς το αποκλειστικό δικαίωμα να επιτρέπουν ή να απαγορεύουν κάθε παρουσίαση στο κοινό των έργων τους, ενσυρμάτως ή ασυρμάτως, καθώς και να καθιστούν προσιτά τα έργα τους στο κοινό κατά τρόπο, ώστε οποιοσδήποτε να έχει πρόσβαση σε αυτά όπου και όταν επιλέγει ο ίδιος».

Αφορμή του προδικαστικού ερωτήματος στάθηκε η υπόθεση γύρω από μια σχολική εργασία. Συγκεκριμένα, μια μαθήτρια του ενιαίου σχολείου του Waltrop, στο ομόσπονδο κράτος της Βόρειας Ρηνανίας-Βεστφαλίας της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας, βρήκε στο διαδίκτυο μια φωτογραφία της ισπανικής πόλης Κόρδοβα και την ενέταξε σε εργασία που εκπόνησε για το μάθημα των Ισπανικών. Η εργασία της αυτή αναρτήθηκε στην ιστοσελίδα του εκπαιδευτικού ιδρύματος, όπου φοιτούσε. Την ανάρτηση, ωστόσο, αντελήφθη ο επαγγελματίας φωτογράφος, Dirk Renckhoff, που είχε τραβήξει την εν λόγω φωτογραφία και για την οποία είχε παραχωρήσει απλό δικαίωμα χρήσης, αποκλειστικώς και μόνο, στους διαχειριστές της διαδικτυακής πύλης ενός ταξιδιωτικού περιοδικού. Διατεινόμενος, λοιπόν, ότι η φωτογραφία χρησιμοποιήθηκε χωρίς τη συναίνεσή του και ισχυριζόμενος, για το λόγο αυτό, ότι παραβιάστηκαν τα πνευματικά του δικαιώματα, ο Dirk Renckhoff άσκησε αγωγή κατά του Δήμου Waltrop και του ομόσπονδου κράτους για τη δημοσίευση στην ιστοσελίδα του ενιαίου σχολείου του Waltrop, στις 25 Μαρτίου 2009. Με την αγωγή του ζήτησε από το αρμόδιο πρωτοβάθμιο δικαστήριο να απαγορεύσει στο ομόσπονδο κράτος της Βόρειας Ρηνανίας-Βεστφαλίας, επ’ απειλή επιβολής χρηματικής ποινής, να αναπαράγει ή να καθιστά δυνατή την αναπαραγωγή ή/και να διαθέτει ή να καθιστά δυνατή τη διάθεση στο κοινό της φωτογραφίας και, επικουρικώς, να παρέχει στους μαθητές τη δυνατότητα να αναπαράγουν τη φωτογραφία με σκοπό την ανάρτησή της στο διαδίκτυο. Αξίωσε, επίσης, την καταβολή, εκ μέρους του εν λόγω ομόσπονδου κράτους, ποσού 400 ευρώ ως αποζημίωση.

Εν τέλει, η υπόθεση οδηγήθηκε ενώπιον του Ομοσπονδιακού Δικαστηρίου της Γερμανίας, το οποίο, μέσω του προαναφερθέντος προδικαστικού ερωτήματος, ζήτησε την αποσαφήνιση του όρου «παρουσίαση στο κοινό» (μέσω του διαδικτύου), κατά το άρθρο 3 παρ. 1, της Οδηγίας 2001/29, θεωρώντας ότι αποτελεί πρόκριμα, προκειμένου να διαπιστωθεί αν πράγματι στη δεδομένη περίπτωση υπάρχει παραβίαση των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας του δημιουργού επί του έργου του.

Το ΔΕΕ έκρινε αναγκαίο να υπενθυμίσει καταρχάς πως μια φωτογραφία μπορεί να προστατεύεται μέσω του δικαιώματος του δημιουργού υπό την προϋπόθεση -την οποία πρέπει να εξετάζει το εθνικό δικαστήριο σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση- ότι είναι αποτέλεσμα διανοητικής εργασίας του δημιουργού που αντανακλά την προσωπικότητά του και εκδηλώνεται με τις ελεύθερες και δημιουργικές επιλογές του κατά την παραγωγή της φωτογραφίας αυτής. Με βάση την ως άνω σκέψη απεφάνθη ότι ο όρος «παρουσίαση στο κοινό» του άρθρου 3 παρ. 1 της Οδηγίας 2001/29, καλύπτει την ανάρτηση σε ιστότοπο φωτογραφίας προηγουμένως δημοσιευθείσας σε άλλον ιστότοπο χωρίς περιορισμούς εμποδίζοντες την μεταφόρτωσή της και με την άδεια του κατόχου του δικαιώματος του δημιουργού.

Παρά την εκ πρώτης όψεως λογική απάντηση του ΔΕΕ,  η αναλυτική μελέτη της απόφασης καθίσταται άκρως ενδιαφέρουσα για αρκετούς λόγους. Πρωτίστως, διότι η θέση του  Γενικού Εισαγγελέα του ΔΕΕ ήταν εκ διαμέτρου αντίθετη με την απάντηση του ΔΕΕ επί του προδικαστικού ερωτήματος που του τέθηκε από το Ομοσπονδιακό Δικαστήριο της Γερμανίας. Επιπλέον, διότι την προαναφερόμενη σύγκρουση απόψεων προκάλεσε μια υπόθεση, τα πραγματικά περιστατικά της οποίας δεν δημιούργησαν μια τόσο επείγουσα κατάσταση για την οποία να δικαιολογείται η κινητοποίηση και απασχόληση του ΔΕΕ. Τέλος, γιατί καταδεικνύεται η ανάγκη αποσαφήνισης με μεγαλύτερη ακρίβεια όρων που και στο παρελθόν έχουν απασχολήσει επανειλημμένως το ΔΕΕ.

Δεδομένου, λοιπόν, ότι το άρθρο 3 παρ. 1 της Οδηγίας 2001/29 δεν διευκρινίζει την έννοια της «παρουσίασης στο κοινό», το ΔΕΕ προσπάθησε και στην υπό κρίση περίπτωση να προσδιορίσει τη σημασία και το περιεχόμενό της βάσει των σκοπών που επιδιώκει η Οδηγία αυτή και του πλαισίου στο οποίο εντάσσεται η ερμηνευόμενη διάταξη, η οποία προβλέπει ότι τα κράτη μέλη παρέχουν στους δημιουργούς το αποκλειστικό δικαίωμα να επιτρέπουν ή να απαγορεύουν την παρουσίαση των έργων τους στο κοινό. Με την επιφύλαξη, συνεπώς, των εξαιρέσεων και περιορισμών που προβλέπονται εξαντλητικώς στο άρθρο 5 της Οδηγίας 2001/29, οποιαδήποτε χρήση έργου από τρίτο, χωρίς την προηγούμενη συναίνεση του δημιουργού του έργου, πρέπει να θεωρείται ως προσβολή των δικαιωμάτων του δημιουργού του έργου αυτού.

Βάσει του νομικού αυτού πλαισίου, το ΔΕΕ έκρινε ότι η ανάρτηση σε ιστότοπο φωτογραφίας, προηγουμένως δημοσιευθείσας σε άλλον ιστότοπο, μετά την πρότερη αντιγραφή της σε ιδιωτικό διακομιστή (server), πρέπει να χαρακτηριστεί ως εκ νέου «διάθεση» και συνεπώς ως «πράξη παρουσίασης» κατά την έννοια του άρθρου 3 παρ. 1 της Οδηγίας 2001/29. Όπως επεσήμανε το ΔΕΕ, μια τέτοιου είδους ανάρτηση δίνει στους επισκέπτες του ιστοτόπου στον οποίο πραγματοποιείται η ανάρτηση αυτή τη δυνατότητα προσβάσεως στην εν λόγω φωτογραφία μέσω του ιστοτόπου αυτού.

Επιπλέον, όμως, λαμβάνοντας υπόψη την πάγια νομολογία του, υπογράμμισε ότι προκειμένου να υπάρχει «παρουσίαση στο κοινό» πρέπει το προστατευόμενο έργο να παρουσιάζεται με ειδικό τεχνικό τρόπο, διαφορετικό από όσους έχουν χρησιμοποιηθεί μέχρι πρότινος ή, άλλως, σε «νέο κοινό», δηλαδή κοινό που δεν είχε ήδη ληφθεί υπόψη από τον κάτοχο του δικαιώματος του δημιουργού, όταν επέτρεψε την αρχική παρουσίαση του έργου του στο κοινό.

Στην υπό κρίση περίπτωση, καθίσταται σαφές και αδιαμφησβήτητο ότι τόσο η αρχική παρουσίαση του έργου σε ιστότοπο όσο και η μεταγενέστερη παρουσίαση του έργου αυτού σε άλλον ιστότοπο πραγματοποιήθηκαν με τον ίδιο τεχνικό τρόπο. Αντικείμενο εξέτασης, λοιπόν, αποτέλεσε το αν, εν προκειμένω, υπάρχει «νέο κοινό» στο οποίο παρουσιάστηκε το έργο με τη δεύτερη ανάρτηση. Το ζήτημα αυτό ήταν και το κύριο σημείο διαφωνίας μεταξύ του Εισαγγελέα και της απόφασης που εξέδωσε ΔΕΕ.

Συγκεκριμένα, το Δικαστήριο απεφάνθη ότι στην υπό κρίση περίπτωση υπάρχει παρουσίαση σε «νέο κοινό». Επεσήμανε ότι από το άρθρο 3 παρ. 1 της Οδηγίας 2001/29 απορρέει για το δημιουργό δικαίωμα προληπτικής παρέμβασης, το οποίο του παρέχει τη δυνατότητα να παρεμβάλλεται μεταξύ των δυνητικών χρηστών του έργου του και της παρουσιάσεως στο κοινό στην οποία οι χρήστες αυτοί προτίθενται να προβούν, ώστε να απαγορεύει οποτεδήποτε την παρουσίαση αυτή. Αν, όμως, στην υπό κρίση περίπτωση γινόταν δεκτό ότι δεν υπήρχε νέο κοινό από τη δημοσίευση της φωτογραφίας στη διαδικτυακή πύλη του σχολείου, δηλαδή η εκ νέου ανάρτηση δεν συνιστούσε «παρουσίαση στο κοινό» του έργου και συνεπώς δεν υφίστατο παραβίαση των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας του φωτογράφου, το δικαίωμα προληπτικής παρέμβασης θα έχανε κάθε πρακτική αποτελεσματικότητα. Όπως δέχτηκε το ΔΕΕ, τέτοιου είδους ανάρτηση, σε ιστότοπο διαφορετικό από εκείνον στον οποίο πραγματοποιήθηκε η αρχική παρουσίαση, θα μπορούσε να έχει ως αποτέλεσμα να καταστεί αδύνατη ή, τουλάχιστον, σημαντικά δυσχερέστερη η άσκηση από τον κάτοχο του έχοντος προληπτικό χαρακτήρα δικαιώματός του να απαιτήσει την παύση της παρουσίασης αυτής, ενδεχομένως, είτε αποσύροντας το έργο από τον εν λόγω ιστότοπο, όπου αυτό παρουσιάστηκε με την άδειά του, είτε ανακαλώντας την προηγουμένως χορηγηθείσα σε τρίτον άδεια. Με την ανάρτηση σε νέο ιστότοπο της ίδιας της φωτογραφίας και όχι του υπερσυνδέσμου που παραπέμπει στην ιστοσελίδα που έγινε η αρχική δημοσίευση και αποτελεί περίπτωση διακριτή από την κρινόμενη, ακόμη και αν ο κάτοχος του δικαιώματος του δημιουργού αποφασίσει να μην παρουσιάζει το έργο του στον ιστότοπο στον οποίο είχε αρχικώς παρουσιαστεί με την άδειά του, το έργο θα παρέμενε διαθέσιμο στον ιστότοπο στον οποίο πραγματοποιήθηκε η νέα ανάρτηση. Έτσι ο δημιουργός θα έχανε το δικαίωμα ψηφιακής εκμεταλλεύσεως επί του έργου του.

Επιπλέον, το ΔΕΕ προσέθεσε ότι στη δεδομένη περίπτωση, αν η εκ νέου ανάρτηση δεν συνιστούσε διάθεση σε νέο κοινό, θα θεσπιζόταν κανόνας ανάλωσης του δικαιώματος παρουσίασης, ο οποίος και θα παραβίαζε την παρ. 3 του άρθρου 3 της Οδηγίας 2001/96, που ρητώς προβλέπει ότι το δικαίωμα «παρουσίασης στο κοινό» της παρ. 1 του ίδιου άρθρου δεν αναλώνεται με οιαδήποτε πράξη παρουσίασης ή διάθεσης στο κοινό.

Αντίθετα με τα όσα εξέθεσε στην απόφασή του το ΔΔΕ σχετικά με το αν υφίσταται νέο κοινό στην υπό κρίση περίπτωση, ο Εισαγγελέας υποστήριξε ότι, εν προκειμένω, δεν μπορεί το κοινό να χαρακτηριστεί ως «νέο». Προκειμένου να θεμελιώσει την άποψή του, χρησιμοποίησε κριτήρια, τα οποία εφαρμόζει σταθερά το Δικαστήριο τόσο ως προς τις ραδιοτηλεοπτικές μεταδόσεις έργων όσο και ως προς τις μεταδόσεις μέσω υπερσυνδέσμων στο διαδίκτυο. Με βάση τα κριτήρια αυτά, «νέο κοινό» υφίσταται όταν, αφενός, αυτό δεν μπορεί να έχει πρόσβαση στο έργο χωρίς την παρέμβαση του χρήστη και αφετέρου, όταν πρόκειται για κοινό το οποίο δεν ελήφθη υπόψη κατά την άδεια που είχε δοθεί για την αρχική διάθεση του έργου.

Βάσει των ανωτέρω, ο Εισαγγελέας επεσήμανε ότι, εν προκειμένω, η παρέμβαση της μαθήτριας και του διδασκάλου της δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί καθοριστική για τη διευκόλυνση της πρόσβασης στην επίδικη φωτογραφία σε μεγαλύτερο αριθμό προσώπων. Προκειμένου να εισέλθει κάποιος στην διαδικτυακή πύλη του ταξιδιωτικού περιοδικού δεν υπήρχε κάποιος περιορισμός, θεωρητικά λοιπόν, δυνητικός χρήστης μπορούσε να είναι οποιοσδήποτε χρήστης του διαδικτύου. Καθώς η φωτογραφία είχε αναρτηθεί με τη συναίνεση του δημιουργού του και ήταν ελεθέρως προσβάσιμη, χωρίς κάποια ένδειξη ή προειδοποιητική επισήμανση περί του αντιθέτου, θα ήταν αδύνατον να πραγματοποιηθεί διαχωρισμός βάσει του αριθμού ή των κατηγοριών των δυνητικών επισκεπτών ή να προβλεφθεί ότι θα μπορούσαν να τις βλέπουν μόνο κάποιοι εξ αυτών, κατ’ αποκλεισμό των υπολοίπων.Ομοίως, δυνατότητα πρόσβασης στην διαδικτυακή πύλη του σχολείου είχε οποιασδήποτε χρήστης. Επομένως, εν προκειμένω, οι χρήστες του διαδικτύου γενικώς ήταν οι ίδιοι είτε επρόκειτο για επισκέπτες της ιστοσελίδας του ταξιδιωτικού περιοδικού είτε επρόκειτο για εκείνους που ενδιαφέρονται για τη διαδικτυακή πύλη του εκπαιδευτικού ιδρύματος και άρα δεν μπορεί να γίνει λόγος για νέο κοινό.

Ο Εισαγγελέας, εν συνεχεία τόνισε ότι, ο χαρακτήρας του κοινού ως «νέου» έχει συσχετιστεί, κυρίως, με την με την περίπτωση κατά την οποία ένα δεδομένο σύνολο χρηστών αποκτά πρόσβαση σε προστατευόμενο έργο, δυνάμενο να παρακάμψει τους περιορισμούς που έχουν τεθεί στην αρχική σελίδα. Αν συνέτρεχε η περίπτωση αυτή και στην υπόθεση με τη φωτογραφία της Κόρδοβα, θα ευσταθούσε ο χαρακτηρισμός του κοινού ως «νέου». Αντιθέτως, εν προκειμένω, καθώς τα μέτρα προστασίας ήταν ανύπαρκτα, ουδεμία νύξη περί παραβίασης αυτών δύναται να γίνει, ενώ παράλληλα, με την εκ νέου ανάρτηση δεν δόθηκε πρόσβαση σε έργο ευρισκόμενο στο διαδίκτυο χωρίς τη συναίνεση του δικαιούχου.

Κατά τον Εισαγγελέα, το συμπέρασμα αυτό δεν οδηγεί στη διαπίστωση της ύπαρξης κάποιου είδους ανάλωσης του δικαιώματος του δημιουργού, κατά παράβαση του άρθρου 3 παρ. 3 της Οδηγίας 2001/29. Τουναντίον, αποτελεί λογική συνέπεια του τρόπου με τον οποίο ο κάτοχος του δικαιώματος επί της φωτογραφίας παραχώρησε τη δυνατότητα χρήσης αυτής, γνωρίζοντας –ή οφείλοντας να γνωρίζει– ότι η έλλειψη μέτρων προστασίας κατά της αντιγραφής της εικόνας θα μπορούσε να οδηγήσει τους χρήστες του διαδικτύου να θεωρήσουν ότι αυτή ήταν ελευθέρως διαθέσιμη στο κοινό, ενώ συνέχισε, λέγοντας ότι δεν θεωρεί υπερβολικό να απαιτείται από έναν επαγγελματία, ο οποίος δημοσιεύει έργο στο διαδίκτυο, είτε απευθείας είτε μέσω τρίτων, να λαμβάνει τα κατάλληλα μέτρα, περιλαμβανομένων μέτρων τεχνικής φύσεως, προκειμένου να προκύπτει σαφώς, τουλάχιστον, το δικαίωμα δημιουργού του και η πρόθεσή του να ελέγξει τη διάδοση του έργου του, προς αποφυγή αντίθετων εντυπώσεων. Άλλωστε είναι παράλογο να επιζητείται επίδειξης μεγαλύτερης επιμέλειας από μια μαθήτρια και τον δάσκαλό της και να απαιτείται να υποπτευθούν ότι μία φωτογραφία χωρίς αναφερόμενα σε αυτή περιοριστικά μέτρα, δεν είναι ελεύθερη διάθεσης, από το να επιζητείται μια στοιχειώδης επιμέλεια από τον ίδιο το δημιουργό του έργου.

Τέλος, ως προς το ζήτημα του «νέου κοινού», ο Εισαγγελέας καταλήγει ότι ο κάτοχος του δικαιώματος δεν χάνει τον έλεγχο του χρησιμοποιηθέντος στην ιστοσελίδα του σχολείου αντιγράφου της φωτογραφίας και μπορεί να ζητήσει την απόσυρση αυτού, εφόσον κρίνει ότι υφίσταται βλάβη από τη χρήση του.

Είναι εμφανές ότι το ΔΕΕ και ο Εισαγγελέας εξετάζουν υπό διαφορετικό πρίσμα την έννοια του «νέου κοινού». Καταδεικνύεται, λοιπόν, η ανάγκη για πληρέστερη αποσαφήνιση αμφιλεγόμενων και ήδη κρινόμενων όρων, ούτως ώστε να μην προκαλείται ανασφάλεια δικαίου. Γίνεται αντιληπτό ότι το ΔΕΕ συνδέει την υπό κρίση περίπτωση με περιπτώσεις που διακυβεύονται οικονομικά συμφέροντα. Συγκεκριμένα, εξετάζει το «νέο κοινό» βάσει του δικαιώματος ψηφιακής εκμετάλλευσης του έργου και καταλήγει στο ότι, αν θεωρηθεί πως δεν υπάρχει «παρουσίαση στο κοινό», το συμπέρασμα αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα να στερήσει από τον δικαιούχο τη δυνατότητα να απαιτεί προσήκουσα αμοιβή για τη χρήση του έργου. Εν συνεχεία, το Δικαστήριο υπενθυμίζει ότι το ειδικό αντικείμενο της πνευματικής ιδιοκτησίας είναι ιδίως να εξασφαλίσει στους δικαιούχους των σχετικών δικαιωμάτων την προστασία της δυνατότητας εμπορικής εκμετάλλευσης της θέσης σε κυκλοφορία ή της διάθεσης προστατευόμενων αντικειμένων, παραχωρώντας άδειες έναντι καταβολής εύλογης αμοιβής για κάθε χρήση των προστατευόμενων αντικειμένων.

Αντιθέτως, ο Εισαγγελέας έλαβε υπόψη το γεγονός ότι στην υπό κρίση περίπτωση, η χρήση της φωτογραφίας γίνεται στο πλαίσιο διδασκαλίας και εξέτασε την πιθανότητα, η χρήση να υπάγεται στην εξαίρεση που θεσπίζει το άρθρο 4 παρ. 3α της Οδηγίας 2001/29 σχετικά με το δικαίωμα του δημιουργού να απαγορεύει την παρουσίαση σε κοινό του έργου του του άρθρου 3 παρ. 1 της Οδηγίας, μολονότι στο προδικαστικό ερώτημα δεν γίνεται μνεία στην εξαίρεση. Παράλληλα τόνισε ότι η επίμαχη χρήση δεν επιδιώκει κερδοσκοπικό σκοπό και επομένως δεν αντίκειται στην κανονική εκμετάλλευση του έργου. Με την ανάρτησή τους στον ιστότοπο του σχολείου, ούτε η μαθήτρια ούτε ο διδάσκαλός της (αλλά ούτε το εκπαιδευτικό ίδρυμα ή το ομόσπονδο κράτος) αντλούν τυχόν οικονομικό όφελος από την παρουσία της φωτογραφίας στο διαδίκτυο ούτε αντλούν εμπορικό όφελος εις βάρος του δημιουργού (άρθρο 5 παρ. 5 της Οδηγίας 2001/29). Στόχος του, λοιπόν, είναι εξισορροπημένη ερμηνεία του υπό κρίση όρου, βασιζόμενη στην παράλληλη στάθμιση άλλων εννόμων συμφερόντων και συγκεκριμένα, όσων απορρέουν από το δικαίωμα εκπαίδευσης.

Σαφώς και η κρίση του Εισαγγελέα είναι άξια μελέτης, σε ακαδημαϊκό, όμως, επίπεδο. Κρίσιμο στο σημείο αυτό είναι να εντοπίσουμε τις πρακτικές συνέπειες της απόφασης του ΔΕΕ και το κατά πόσο αυτή επηρεάζει τους χρήστες του διαδικτύου. Οι τελευταίοι καλούνται να δείχνουν αυξημένη επιμέλεια κατά την περιήγηση τους στις διαδικτυακές πύλες και να αποφεύγουν τη χρήση διαθέσιμων εικόνων, ανεξαρτήτως του ότι αυτές δεν προστατεύονται από περιοριστικά μέτρα χρήσης. Σε κάθε περίπτωση, η πιο ακίνδυνη επιλογή είναι να χρησιμοποιούν εικόνες που έχουν διατεθεί σε διαδικτυακές πύλες,  ακριβώς, για το σκοπό της ελεύθερης χρησιμοποίησης από τρίτους, είτε δωρεάν είτε κατόπιν πληρωμής. Ειδάλλως, να μην επιλέγουν τη μεταφόρτωση της ίδιας της φωτογραφίας, αλλά τη χρήση του υπερσυνδέσμου που παραπέμπει στον ιστότοπο της αρχικής δημοσίευσης μιας φωτογραφίας ή τέλος, να δημοσιεύουν μια φωτογραφία σε έναν ιστότοπο, μέσω της εντολής “embed pictures”.

 

 

 

 

 

Τα πιο διαβασμενα