του Βίκτωρα Τσιλώνη (Δ.Ν. Νομικής ΑΠΘ) και της Μαριαλένας Πισσά

φωτογραφία: Geralt - Pixabay

Σωρεία αλλαγών έχουν κατακλείσει την κοινωνία μας τα τελευταία χρόνια, επιφέροντας πολλαπλές επιπτώσεις και καθιστώντας αναγκαία την προσαρμογή του πολίτη με τα νέα «δεδομένα». Δεν έμεινε λοιπόν άνευ επιρροής ο τομέας της Δικαιοσύνης, όπου παρατηρούμε πλήθος αλλεπάλληλων αλλαγών και τροποποιήσεων τα τελευταία έτη και δη στον Ποινικό μας Κώδικα και στον Κώδικα Ποινικής Δικονομίας. Αναμφίβολα η αρνητικά εντυπωσιακή τροποποίηση του άρ. 191 ΠΚ αποτέλεσε αντικείμενο ευρείας κριτικής και έντονης αντίδρασης όχι μόνο από το σύνολο του νομικού κόσμου αλλά και από μεγάλο ποσοστό της κοινωνίας.

Ειδικότερα, η σημερινή του άρθρου 191 ΠΚ, το οποίο τυποποιεί το έγκλημα της διασποράς ψευδών ειδήσεων είναι η εξής: «1. Όποιος δημόσια ή μέσω του διαδικτύου διαδίδει ή διασπείρει με οποιονδήποτε τρόπο ψευδείς ειδήσεις που είναι ικανές να προκαλέσουν ανησυχίες ή φόβο στους πολίτες ή να κλονίσουν την εμπιστοσύνη του κοινού στην εθνική οικονομία, στην αμυντική ικανότητα της χώρας ή στη δημόσια υγεία τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον τριών μηνών και χρηματική ποινή. Εάν η πράξη τελέστηκε επανειλημμένα μέσω του τύπου ή μέσω διαδικτύου, ο υπαίτιος τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον έξι μηνών και χρηματική ποινή. Με την ίδια ποινή τιμωρείται και ο πραγματικός ιδιοκτήτης ή εκδότης του μέσου με το οποίο τελέστηκαν οι πράξεις των προηγούμενων εδαφίων. 2. Όποιος από αμέλεια γίνεται υπαίτιος κάποιας από τις πράξεις της προηγούμενης παραγράφου τιμωρείται με φυλάκιση έως ένα έτος ή χρηματική ποινή».

Ήδη με μια πρώτη ανάγνωση του άρθρου 191 ΠΚ γίνεται αντιληπτή η εύλογη αντίδραση πολλών επιστημονικών φορέων για την αυξημένη και αδικαιολόγητη επίταση του αξιοποίνου, η οποία πέραν των άλλων, οδηγεί σε μια κατάφωρη και αδιαμφισβήτητη προσβολή της ελευθερίας έκφρασης και του τύπου. Μάλιστα, η άποψη που συστηματικά προβλημάτισε την Ολομέλεια των Δικηγορικών Συλλόγων, την Ένωση Ελλήνων Δικαστών και Εισαγγελέων και τον ημερήσιο τύπο, Ενημερωτικούς Ιστοτόπους και Ενώσεις Δημοσιογράφων είναι ότι η αντικειμενική υπόσταση του εγκλήματος της διασποράς ψευδών ειδήσεων όπως περιγράφεται στον ισχύοντα Ποινικό Κώδικα, περιορίζει υπέρμετρα και δυσανάλογα την ελευθερία έκφρασης και δη την ελευθερία του τύπου και την ελεύθερη έκφραση των δημοσιογράφων.

Με αφορμή τα προαναφερθέντα, κρίνεται αδήριτη ανάγκη η αναφορά σε μια πρόσφατα θετική απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, η οποία ξεφεύγοντας από την λανθασμένα τυπολατρική - γραμματική ερμηνεία των εθνικών νομοθεσιών από τα εθνικά δικαστήρια, εξετάζει το ζήτημα της ελευθερίας του τύπου ολιστικά και ερμηνεύει τις νομικές διατάξεις τελεολογικά.

Η απόφαση OOO INFORMATSIONNOYE AGENTSTVO TAMBOV‑INFORM κατά ΡΩΣΙΑΣ (Αρ. αίτησης 43351/12), η οποία δημοσιεύτηκε τον Μάιο 2021 συνιστά μια απόφαση ορόσημο για την ελευθερία της έκφρασης και ενδυναμώνει την υψίστης σημασίας, αξία της ελευθερίας του τύπου.

Απόφαση OOOINFORMATSIONNOYEAGENTSTVOTAMBOV‑INFORM κατά ΡΩΣΙΑΣ

Πραγματικά περαστικά

Η απόφαση-σταθμός του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων για την ελευθερία έκφρασης και τύπου, πραγματεύεται την υπόθεση μιας Εταιρίας Περιορισμένης Ευθύνης (Ε.Π.Ε.) στη Ρωσία, της οποίας κύριο αντικείμενο αποτελούσε η ραδιοφωνική και τηλεοπτική μετάδοση. Συγκεκριμένα, τόσο πρωτοδίκως όσο και στο δεύτερο βαθμό, καταδικάστηκε για την παραγωγή, διάδοση και τοποθέτηση υλικού ως προεκλογική εκστρατεία κατά παράβαση της σχετικής ρωσικής νομοθεσίας, μετά τη δημοσίευση δυο άρθρων και την ανάρτηση στο διαδικτυακό της τόπο δημοσκόπησης. Τις ανωτέρω κυρώσεις συνόδευσαν και πρόστιμα συνολικού ύψους 80.000 ρουβλιών.

Με μια πρώτη προσέγγιση των ανωτέρω καταδικαστικών αποφάσεων του α’ και β’ βαθμού, είναι αναντίρρητο πως τα εθνικά δικαστήρια της Ρωσίας, ερμήνευσαν τις διατάξεις της κείμενης νομοθεσίας άκρως τυπολατρικά, χωρίς δηλαδή να υπεισέλθουν στην ουσία των πραγματικών περιστατικών, στον σκοπό που εξυπηρετούσαν οι ενέργειες της αιτούμενης εταιρίας και στις καλόπιστες ή μη προθέσεις της. Το πρωτοβάθμιο κατέληξε λοιπόν ότι η δημοσίευση άρθρων και η διαδικτυακή δημοσκόπηση που έλαβε χώρα κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας παραβίαζε κατάφωρα την κείμενη ρωσική νομοθεσία και δημιουργούσε έντονο αρνητικό κλίμα, επηρεάζοντας την κοινή γνώμη κατά τις εκλογές για το εθνικό νομοθετικό σώμα, την Κρατική Δούμα.

Η Κρίση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων – Περιφρούρηση του δικαιώματος στην ελευθερία έκφρασης

Το ΕΔΔΑ επιλαμβανόμενο της υποθέσεως κατόπιν προσφυγής της αιτούμενης εταιρίας, η οποία επικαλέστηκε παραβίαση του άρθρου 10 της ΕΣΔΑ (ελευθερία έκφρασης), δέχθηκε ομόφωνα την αίτηση και έκρινε ότι υπήρξε παραβίαση της ελευθερίας έκφρασης. Συνεπώς με την απόφαση-σταθμός, η οποία αφορά τόσο τον ημερήσιο τύπο όσο και τους ενημερωτικούς ιστοτόπους προστατεύεται νομολογιακά και εδραιώνεται το δικαίωμα ελεύθερης έκφρασης και ενημέρωσης του κοινού σε προεκλογικές περιόδους.

Ειδικότερα, στο αιτιολογικό της απόφασής το ΕΔΔΑ αναφέρει ως προς το παραδεκτό της αίτησης, ότι η προεκλογική εκστρατεία εμπίπτει πράγματι στο εύρος του δικαιώματος ελευθερίας έκφρασης, όπως προστατεύεται στο άρ. 10 ΕΣΔΑ, διότι το άρ. 10 ΕΣΔΑ περιλαμβάνει όχι μόνο το περιεχόμενο των πληροφοριών αλλά και τα μέσα διάδοσής του. Το ΕΔΔΑ δικαιώνει την αιτούμενη εταιρία, δίνοντας παράλληλα ένα πολύ σημαντικό μάθημα στα εθνικά δικαστήρια, χαράζοντας το δρόμο προς την ορθή και δίκαιη απονομή δικαιοσύνης, με πρωταρχικό μέλημα των δικαστηρίων την κατοχύρωση των ατομικών ελευθεριών. Σημειώνει επιπρόσθετα με την εν λόγω δικανική του κρίση ότι η περίπτωση της αιτούμενης εταιρίας κατατάσσεται αναμφίβολα στην άσκηση δικαιώματος ελευθερίας έκφρασης μέσω του διαδικτύου, το οποίο ως μέσο ενημέρωσης πλέον διαδραματίζει ύψιστο ρόλο στην πρόσβαση του κοινού στα νέα.

Καταληκτικά Συμπεράσματα

Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΔΑ) με τα εχέγγυα αξιοπιστίας και ορθής απονομής δικαιοσύνης που ενέχει η κρίση του, τονίζει την έλλειψη κακόπιστης συμπεριφοράς στην αιτούμενη εταιρία, τη σημασία και τη συμβολή του διαδικτύου στην ενημέρωση της κοινής γνώμης και την ανάγκη τα εθνικά δικαστήρια να συμβαδίσουν με την ηθική της δημοσιογραφίας.

Η ελευθερία έκφρασης και δη η ελευθερία τύπου είναι άρρηκτα συνυφασμένες με την ανθρώπινη φύση. Είναι αναμφίβολο ότι το να περιορίζει κανείς υπέρμετρα και δυσανάλογα την ελευθερία έκφρασης είναι ισοδύναμο με την στέρηση της φυσικής ελευθερίας του ατόμου αλλά και με την αποδυνάμωση της δημοκρατίας. Για το λόγο αυτό η τροποποίηση του άρ. 191 ΠΚ είναι κατακριτέα στο βαθμό που  -όπως ήδη αναδείχθηκε- δεν είναι εναρμονισμένη με το άρ. 10 ΕΣΔΑ (ελευθερία έκφρασης) και με τη νομολογία του  Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

Για περισσότερες πληροφορίες αναφορικά με την ελευθερία έκφρασης ή/και κατηγορίες για διασπορά ψευδών ειδήσεων μπορείτε να επικοινωνήσετε με τη Δικηγορική Εταιρία NEWLAW τηλεφωνικά στο  2310 551 501 ή μέσω email στο newlaw @ newlaw.gr.